با توجه به اینکه تولید دود جزء اولین پارامترهای اولیه ایجاد بیشتر حریق های می باشد، لذا تشخیص دود توسط دتکتورهای تشخیص دهنده دود، می تواند بعنوان وسیله ای کارا در جلوگیری از وقوع حریق در مراحل اولیه باشد.

دتکتور يا کاشف يکي از بارزترين قطعات سيستم اعلام حريق مي‌باشد که وظيفه کشف و اعلام حريق و در سيستم‌هاي هوشمند آناليز آن را قبل از اعلام بر عهده دارد. اين قطعه به دليل حساسيت به دود بيشترين کاربرد را در ساختمان‌ها  داشته و عملکرد دقيق آن مي‌تواند تضمين مناسبي براي اعتماد به کل سيستم در پي داشته باشد.
انواع دتکتورهاي دودي به شرح ذيل مي‌باشد:

1-   دتکتورهاي دودي يونيزه Ion Smoke Detector     
انتخاب روش کشف آتش معمولا بستگی به نوع آتش احتمالی دارد که باید در مقابل آن حفاظت به عمل آید. در روش یونیزاسیون، جریان ضعیف الکتریکی مابین دو الکترود، با وارد شدن دود به محفظه آشکارساز، کاهش می یابد و آژیر به صدا در می آید. آشکارسازهای یونیزاسیون به ویژه به ذرات ریز دود حاصل از آتشهائی که سریع شعله می کشند حساس هستند ولی حساسیت آنها نسبت به ذرات درشت دود حاصل از اجسام پی-وی-سی که بیش از حد داغ شده اند کم است.
اين دتکتورها با دارا بودن منبع کوچکي از راديواکتيو قابليت بالايي در کشف دود دارند، متاسفانه اين دسته از دتکتورها به دليل حساسيت بالا ضريب خطاي زيادي داشته و آلارم کاذب (False Alarm) به وجود مي‌آورند.
همچنين به دليل وجود منبع راديواکتيو تعمير آن به جز در کارخانه توليدکننده غير ممکن بوده و از بين بردن آن نيز باعث آلودگي در محيط زيست مي‌گردد. مطابق استانداردهاي جديد توليد و مصرف آن محدود شده و مختص به اماکن خاص مي‌باشد و براي محيط‌هاي مسکوني توصيه نمي‌شود.
اين دتکتورها به هر نوع دود واکنش سريع داشته و حتي گرد و غبار نيز در بعضي موارد آن را فعال مي‌کند. محل نصب اين دتکتورها بر روي سقف است. 




2- دتکتور اپتيکال ( فتوالکتريک) Optical ( Photoelectric) Smoke Detector     
دتکتور اپتيکال بر اساس ارسال و دريافت اشعه ماورا بنفش کار مي‌کند. شکست نور باعث فعال شدن دتکتور و اعلام حريق خواهد شد.
ذرات معلق در هوا نمي‌تواند باعث شکست نور شده و دقت اين سنسورها بيشتر و خطاي آن کمتر از نوع فوق مي‌باشد. همچنين اين دتکتور نياز به دود بيشتر، غليظ‌تر و در واقع دود حقيقي براي فعال شدن دارد.
در دتکتورهاي هوشمند مکانيزم داخلي آن با استفاده از الگوريتم خاص از پيش تعريف شده مقدار دود را اندازه مي‌گيرد. کاربرد آن وسيع و قابل نصب در تمام محيط‌هاي نيازمند دتکتور دودي مي‌باشد. محل نصب اين دتکتورها بر روي سقف است. 


3-     بيم دتکتور Beam Smoke Detector    
بيم دتکتور با پرتوافکني قادر به تشخيص دود مي‌باشد. مکانزيم تشخيص آن همانند دتکتورهاي اپتيکال بوده اما به جاي ارسال و دريافت سيگنال در محفظه دتکتور اين عمل در فضاي باز انجام شده و فرستنده و گيرنده با فاصله ای طبق استاندارد روي ديوار و در ارتفاع مشخصي نصب مي‌شود.
در مواردی که بخواهیم مکان وسیعی مانند سالن یک کارخانه و یا سالن موزه و ...  را تحت پوشش سیستم اعلام حریق قرار دهیم و نصب دتکتورهای معمولی مشکل و یا غیر اقتصادی باشد از این نوع دتکتورها استفاده می گردد . این دتکتورها دارای یک قسمت فرستنده (TX) هستند که اشعه ای به سمت گیرنده (RX) می فرستد . این این دو قسمت در دو سمت سالن نصب می شوند و هر گاه عاملی مانند دود بین این دو عنصر واقع شود و ارتباط اشعه را قطع کند باعث اعلام خطر می گردد. در بعضی از این نوع دتکتورها فرستنده و گیرنده روی یک قسمت وجود دارد و در قسمت روبرو یک انعکاس دهنده  (Reflector) نصب می گردد. این دتکتورها می توانند فضایی به پهنای 15 متر و به طول 10 الی 100 متر را تحت پوشش قرار دهند و ارتفاء نصب آنها بین 7/2 متر تا 25 متر است.




4-     دتکتور مکنده دود Aspirating Smoke Detector    
در مکانهایی که بعلت وجود ارتفاع زیاد، شلوغی بیش از حد محل و یا وجود جریانهای هوایی که می تواند منجر به عدم تشخیص دود و یا زمان زیاد تشخیص شود می توان از این نوع دتکتور استفاده کرد. این دتکتور از یک پنل اصلی تشخیص دهنده و هشدار دهند تشکلی شده است که به کمک یک پمپ هوا و شبکه ای از لوله های هوا که در فواصل استانداردی دارای سوراخهایی می باشد، هوا محیط را دائماً به داخل پنل و محل تشخیص هدایت می کند و کوچکترین دودها را در مراحل اولیه تشکیل تشخیص داده و هشدارهای لازم را به اپراتور می دهد. این روش یکی از دقیق ترین روش های تشخیص دود هست کی در محل ها بسیار حساس نظیر دیتاسنترها از آن استفاده می شود، البته این دتکتور دارای قیمت قابل ملاحظه ای نسبت به سایر دتکتورهای تشخیص دود دارد.